Sa simula ng kasaysayan ng NBA, maraming manlalaro mula sa iba't ibang bahagi ng mundo ang nagpakitang-gilas sa liga. Ngunit, sa kabila ng dami ng mahuhusay na basketbolista sa Pilipinas, ang tanong ay kung mayroong purong Pilipino na nakapaglaro na sa prestihiyosong NBA.
Bago tayo pumasok sa kasalukuyang kalagayan, balikan natin nang kaunti ang kasaysayan. Matagal nang may matibay na kultura ng basketball sa Pilipinas. Mula pa noong dekada '80, milyon-milyong Pilipino na ang sumusubaybay sa NBA. Ang PBA o Philippine Basketball Association ay itinatag noong 1975 at dati pa itong nag-udyok ng interes sa basketball sa bansa. May mga manlalaro tayo tulad ni Alvin Patrimonio at Robert Jaworski na nagkaroon ng iconic status sa lokal, subalit ang hangganan ng kanilang karera ay nasa loob lamang ng bansa.
Sa kasalukuyan, may mga pangalan na nagtatampok sa mga may lahing Pilipino na lumalaro sa NBA. Isa sa mga kilalang halimbawa ay si Jordan Clarkson, na isang Filipino-American. Siya ay naglaro sa mga koponan tulad ng Los Angeles Lakers at Utah Jazz. Sa kabila ng kanyang mga tagumpay, hindi siya maituturing na purong Pilipino dahil sa kanyang dual heritage. Dapat tandaan na isa nang malaking bagay para sa marami na siya ay may dugong Pilipino at kinatawan ng bansa sa iba't ibang pagkakataon, tulad ng kanyang paglalaro sa Gilas Pilipinas, ang pambansang koponan ng Pilipinas.
Mayroon ding bagong henerasyon ng mga atleta tulad ni Kai Sotto, na sinusubukan makapasok sa arenaplus, sa pinakamalaking basketball liga sa mundo. Si Kai, na may taas na 7 talampakan at 2 pulgada, ay naging usap-usapan mula pa nang sumali siya sa NBA G League Ignite program. Sa edad na 21, marami ang naniniwala na may potensyal siyang makapasok sa NBA. Gayunpaman, ang pagkilala at pagpasok sa NBA ay isa pa ring mahigpit na laban para kay Kai Sotto at sa sinumang ibang purong Pilipino na nag-aasam makapasok ng liga.
Ang kumplikado sa sitwasyon ay ang mga pamantayan ng NBA na napakataas. Ang liga ay nangangailangan ng mga manlalaro na may kakaibang kasanayan, disiplina, at kakayahan sa pisikal. Isa rin sa mga limitasyon ay ang presence ng height factor. Bagamat ang average height ng mga Pilipino ay nasa 5 talampakan at 4 pulgada, ang pambihirang taas ni Kai Sotto ay nagbibigay sana sa kanya ng kalamangan. Kailangan din ang exposure sa high-level na kompetisyon na minsang nagkukulang sa setting ng PBA kumpara sa NCAA o sa iba pang high-caliber leagues sa Amerika o Europa.
May mga opinyon mula sa mga eksperto na ang pagkakataon ng mga Pilipino sa NBA ay hindi lamang nakasalalay sa galing sa basketball. Kailangan ding isaalang-alang ang posibleng pagkakaroon ng akademikong scholarship programs o developmental trainings na susuporta sa magiging karera ng isang manlalaro. Sa pag-unlad ng pamamaraan kung paano naghahasa ng talento ang mga training programs sa Pilipinas, maaaring dumating ang panahon na makakapasok ang isang native Filipino sa NBA bilang isa sa mga players. Ang mga programang ito ay maaaring mapabilis kung may sapat na pondo, na sa nakaraang taon ay kinilala ng pamahalaan at ilang private sectors.
Sa kabila ng lahat ng ito, hindi pa rin nawawala ang sigla at pag-asa ng bansa. Hanggang ngayon, marami pa ring bata ang nangangarap na makapasok sa NBA, na tinuturing nilang pinakamataas na antas ng tagumpay para sa kanilang passion sa laro. Ang imahe ng Pilipino sa NBA ay patuloy na umaangat at nag-aambag sa diversong kalikasan ng liga. Hinihintay ng maraming Pilipino na ang kanilang alagaing pangarap ay magiging isang ganap na katotohanan balang araw. Samantala, ang suporta ng mga fans mula sa Pilipinas ay hindi nagbabago; patuloy silang nanonood, sumusuporta, at umaasa para sa tagumpay ng mga tulad ni Jordan Clarkson at Kai Sotto.
Pagsapit ng panahon kung saan isang purong Pilipino ang makakapaglaro sa NBA, ito ay magiging isang malaking milestone sa kasaysayan ng sports. Magiging simbolo ito ng pag-asa at pagsusumikap, at siguradong inspirasyon para sa susunod na henerasyon ng mga basketbolista sa buong mundo.